Sabah'tan Hazal Ateş'in haberi, çoğu insanı ilgilendiriyor. Milyonlarca vatandaşı ilgilendiren ocak zammında Merkez Bankası'nın enflasyon açıklamasının ardından yapılacak zam oranları değişti.
Ücretli, kendi hesabına çalışıp emekli olanların aylıkları 2023 yılı Ocak ve Temmuz ayında önceki 6 aylık enflasyon gerçekleşmelerine göre artırılacak.
Memur emekli aylıkları ise toplu sözleşme hükümlerine göre Ocak ayında yüzde 15, Temmuz ayında yüzde 10 oranında artırılarak, enflasyon farkları ayrıca ilave edilecek.
Buna göre SSK, Bağ-Kur emekli aylığında 6 aylık enflasyon beklentisi yüzde 40.28'e, memur ve emeklisinde de yüzde 49.27'e çıktı. Bu tabloya göre, SSK, Bağ-Kur emeklisi yüzde 40.28 zammı garantilerken refah payıyla birlikte artışın yüzde 50'yi geçmesi bekleniyor.
Emekli aylığı hesabı sigortalının çalıştığı süre, prim ödeme gün sayısına göre brüt kazancı üzerinden öre belirleniyor. Prim gün sayısı, sigortalılık süresi arttıkça aylık da artar.
2000'den önce emekli olan SSK'lıların aylıkları katsayı, aylık bağlama oranı, gösterge rakamı kullanılarak hesaplanıyor. 2000-2008 arasındakilerin aylıklarında güncelleme katsayısı, aylık bağlama oranı dikkate alınırken, 2008 sonrası emekli olanlarda ize aylık kazancın ortalaması, bağlanma oranıyla çarpılıyor.
Milyonları ilgilendiren zam, refah payı, aylık hesabında merak edilen bazı soruların yanıtları şöyle:
1- Emekli ve memur maaş, aylık zammı Ocak-Temmuz aylarında 6 aylık enflasyon farkı oranına göre belirleniyor. Ocak ayında Aralık ayı enflasyon rakamlarının açıklanmasıyla birlikte Haziran ayına göre 6 ayda yaşanan enflasyon artışına göre hesap yapılıyor; Enflasyon farkı=maaş/ücretlerdeki artış oranı-enflasyon oranı sonucunda (-) negatif, enflasyon farkı=enflasyon oranı-maaş/ücretlerdeki artış sonucunda (+) çıkması pozitif sayı olması durumunda maaş, ücretlere "enflasyon farkı" olarak ilave yapılıyor.
2023 yılı enflasyon tahmini yüzde 68.01 revize edilirken TÜFE'nin 1895,91 seviyesine yükselmesi bekleniyor. Bu durumda, 2023 yılı ikinci 6 aylık (Temmuz-Aralık) TÜFE oranının 1.68/1.1977=1,402688) yüzde 40.27 olması bekleniyor.
2- SSK, Bağ-Kur emeklileri yüzde 40.27 zammı cebine koyarken refah payı ya da oransal artışla yılbaşında yapılacak zam yüzde 50'yi geçecek. Memur ve memur emeklileri için 3 aylık enflasyon farkı yüzde 31.33 olurken, yüzde 15 sözleşme zammıyla birlikte artış yüzde 52'yi geçecek.
3- Bu yılın başında yüzde 114'ün üzerinde artışla 3500 liradan 7500 liraya çıkan en düşük emekli aylığının 10 bin lirayı geçmesi bekleniyor. Bugün itibariyle yaklaşık 6 milyon emekli 7500 lira alırken önemli bölümünün kök aylığı bu tutarın altında bulunuyor.
En düşük emekli aylığında artış için Meclis düzenlemesi gerekiyor. Kök aylık üzerinden mi yoksa kademeli bir artış mı yapılacağı önümüzdeki günlerde netleşecek. Yılbaşında emekli olacaklar aylıklarını yüzde 68.01 enflasyon ve 1.35'lik büyüme farkıyla birlikte yaklaşık yüzde 70 artışla alacak.
4- Emekli aylığı hesaplama yöntemi, sigortalının çalıştığı süre, prim ödeme gün sayısına göre belirlenir. Hesap yapılırken öncelikle aylık brüt kazanç belirlenir. Brüt kazancı, Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirilen ücretlerin toplamına eşittir. Ardından prime esas kazanç belirlenir. Hesap yapılırken prim ödeme gün sayısı dikkate alınır. Hesap yapılırken prim ödeme gün sayısı, sigorta süresi arttıkça aylık da yükselir.
5- Aylık hesabında 2000 öncesi, 2000-2008 ve 2008 sonrası olmak üzere 3 dönem esas alınır. Bu tarihlerde yapılan yasal değişiklik nedeniyle hesaplama da farlılık gösteriyor. SSK'lılarda aylık hesabında kat sayı, aylık bağlama oranı ve gösterge rakamı kullanılıyor.
2018 yılında emekli olacak çalışan için esas alınacak değerler 2017 yılına ait olacaktır. Emekli olacağı yıldan bir önceki yıla ait değerler dikkate alınarak. Gösterge rakamının hesaplanması için kişinin yıllık ortalama kazancı hesaplanır. Çalışanın son 10 yıllık kazancı değerlendirilir. Yıllık ortalama kazanç hesaplanır. Burada bulan değer gösterge tablosu ile karşılaştırılarak en yakın değer, gösterge rakamı olarak kabul edilir.
Hesaplamadaki katsayı için değer 12000 olarak belirlenirken, aylık bağlama oranı da yüzde 60 kabul ediliyor. Buna göre, 2000 yılından önce emekli olan SSK'lılar emekli aylığının hesaplanmasında (Gösterge rakamı X Aylık bağlama oranı X Katsayı=4A (SSK) emekli aylığı) formülü dikkate alınır.
6- Bu dönemde emekli olanlarda 2000 yıl öncesinde olduğu gibi gösterge rakamı yerine güncelleme katsayısı kullanılıyor. Bu tarihlerde emekli olanların aylıkları (güncelleme katsayısı X Aylık Bağlama Oranı=4A) şeklinde hesaplanıyor. 2008'den sonra yapılan hesaplamada ise SGK kaydı bulanların aylıkları (Aylık Kazancın Ortalaması X Bağlama Oranı=4A) formülüyle hesaplanıyor.
7- Memur emekli aylığı hesaplanırken, 657 sayılı yasanın 43. Maddesindeki gösterge rakamı, her yıl güncellenen memur maaş katsayısı, taban aylığı, kıdem aylığı, unvanına göre 5434 sayılı yasanın 70. Maddesindeki oran, özel hizmet tazminatı, varsa makam, görev, temsil tazminatları, hizmet süresi dikkate alınıyor. 2008'den sonra görev başlayanlarda (Ortalama Aylık KazançX Aylık Bağlama Oranı=Emekli Aylığı) formülü uygulanıyor.
8- EYT kapsamında emekli olanlar SSK, Bağ-Kur, Emekli Sandığı emekli aylıklarının hesaplanması sigorta koluna göre farklılık gösteriyor. SSK'lılar için 3 ayrı dönem dikkate alırken, Bağ-Kur kapsamında olanlarda farklılık gösteriyor.
9- SSK'lılar gibi üç ayrı dönem dikkate alınarak yapılıyor. Buna göre 2000 yılı öncesi, 2000-2008 ve sonrası dönemi sigorta kaydı olanlar kişilerin aylık hesaplaması farklı usullere göre yapılıyor. 2000'den önce 4B sigorta kaydı olanların emekli aylığı 1 tam yıl prim ödemesi gerçekleştiyse primin yüzde 70'i aylık olarak bağlanıyor. 2000 öncesi (Ağırlıklı ortalama X aylık Bağlama Oranı=4B) formülüyle emekli aylığı bulunuyor.
2000-2008 arasında prim gün sayısının toplam prim gün sayısına bölünmesiyle ağırlıklı ortalama bulunuyor. 2008 sonrası da ağırlıklı ortalama ile aylık bağlama oranı çarpılarak bağlanacak aylık hesaplanıyor. (Ağırlıklı ortalama, büyüme hızı ve TÜFE ortalaması ile bulunuyor)
10- Malulen emekli aylığı, ödenen prim gün sayısıyla birlikte esas kazanç, emekli olunacak sigorta kolu, sigortalılık süresi ve malullük oranına göre hesaplanıyor. Ödenen prim günü arttıkça malulen emekli aylığı da artar. Prim gün sayısının 90 binden az olup olmadığına dikkat edilmeli.
Gün yasının bu sayıdan az olması durumunda ortalama hesapta 90 bin gün baz alınır. Gün sayısının bundan fazla olması halinde esas toplam gün sayısı değerlendirilerek malulen emekli aylığı hesaplanır. Malullük oranı düşükse aylık da buna göre az, yüksekse aylık da yüksek olacaktır.
(yeniçağ)
