Hatay'ın Türkiye'ye katılması, Türk tarihinin önemli dönüm noktalarından biridir. Dönemin Hatay Millet Meclisi'nin 29 Haziran 1939'da oy birliğiyle aldığı Türkiye'ye katılma kararının ardından, 23 Temmuz 1939'da yapılan Anavatana katılış töreninde, Antakya’da kışladan Fransız bayrağı indirilerek Türk bayrağı çekildi ve Hatay Türkiye’nin 67’nci ili oldu. Peki, Hatay ana vatana nasıl katıldı?, Hatay il olmadan önce nereye bağlıydı?, Hatay ilinin eski adı nedir?, Hatay nasıl Türkiye'nin oldu?, Antakya ne zaman il oldu? İşte detaylar...
Tarihi Süreçte Hatay'ın Durumu
Hatay, Yavuz Sultan Selim’in Mısır seferi sonrası Osmanlı hâkimiyetine girdi. Mondros Mütarekesi sonrasında ise önce İngilizler, ardından Fransızlar tarafından işgal edildi. Nüfusunun çoğunluğu Türklerden oluşan Hatay, İskenderun Limanı sayesinde hem ekonomik hem de askeri açıdan Türkiye için stratejik bir öneme sahipti. Ancak, Sakarya Savaşı'nın ardından 20 Ekim 1921'de Fransa ile imzalanan Ankara Antlaşması ile bölge, Suriye ile birlikte Fransız manda yönetimi altına girdi.
Özel Yönetim ve Ankara Antlaşması
Ankara Antlaşması ile Hatay için özel bir yönetim öngörüldü. Buna göre, bölgedeki Türkler kültürlerini geliştirebilmek için her türlü kolaylıktan yararlanabilecek, kurulacak Türk okullarında Türkçe eğitim verilecekti. Ayrıca, Hatay idaresinde görev yapacak idareci ve memurlar, nüfusları oranında Türklerden atanacaktı. Hatay için özel bir bayrak belirlenmesi kabul edildi ve bölgenin resmi dilinin Türkçe, para biriminin ise Türk lirası olması kararlaştırıldı.
Hatay Sorunu ve Atatürk’ün Kararlı Tutumu
1936’da Fransa, sömürgesi olan Suriye ve Lübnan’ın egemenlik haklarını tanıyarak askerlerini bölgeden çekti. Bu gelişme, 'Hatay sorunu' olarak bilinen krizi başlattı. Türkiye, aynı egemenlik hakkının Hatay’a da tanınmasını istedi. Atatürk, 1936’da yaptığı Meclis açılış konuşmasında, “Bundan böyle Fransızlarla aramızda senelerdir sürüp giden davanın neticelenmesinin zamanı gelmiştir” diyerek kararlı bir duruş sergiledi.
Hatay Devleti’nin Kuruluşu ve Türkiye’ye Katılım
Atatürk, Antakya-İskenderun ve Havalisi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti Başkanı Tayfur Sökmen’e, “Sökmen, bugünden itibaren davaya resmen el kondu. Antakya-İskenderun ve havalisinin adı bundan böyle Hatay’dır. Cemiyetinizin adını ‘Hatay Egemenlik Cemiyeti’ olarak değiştirin ve faaliyetinizi bu isim altında yürütün” talimatını verdi.
Ardından, Hatay konusu Milletler Cemiyeti’ne taşındı. Önce Hatay’a bağımsızlık verilip Suriye’den ayrılması, ardından Türkiye’ye katılması şeklinde iki aşamalı bir strateji izlendi. 27 Ocak 1937’de Milletler Cemiyeti’nde Hatay’ın özerk bir bölge olması kararlaştırıldı. Ağustos 1938’de yapılan seçimlerin ardından 2 Eylül 1938’de bağımsız Hatay Cumhuriyeti kuruldu.
Hatay’ın Türkiye’ye Katılması
Hatay Millet Meclisi, 29 Haziran 1939’da oy birliği ile Türkiye’ye katılma kararı aldı. TBMM, 7 Temmuz 1939’da kabul ettiği bir yasa ile Hatay’ın Türkiye’nin bir ili olduğunu karara bağladı. 23 Temmuz 1939’da Fransız birlikleri Hatay’ı terk etti. Atatürk, Hatay’ın bağımsızlığını ölmeden önce görebilmişti, ancak Hatay’ın Türkiye’ye katılımı Atatürk’ün ölümünden sonra gerçekleşti.