Uzun yıllar önce Halk eğitimi Merkezi’nde görevli iken, o dönem İlçe Kaymakamımız Sayın Yılmaz Kurt ve Belediye Başkanımız Sayın Hasan Altan öncülüğünde Taşköprü kültürü ve halk bilimi ile ilgili çalışmalar yapılması için bir komisyon kuruldu.Bu çalışmalar içinde Taşköprü’de lakaplar,yörede kullanılan yöre ağzı ile ilgili sözcükleri sözlük şeklinde A’dan Z’ye hazırladım, atasözleri,maniler, fıkralar,adet ve gelenek görenekler benim tarafımdan incelendi ve araştırıldı.Halk oyunları ve yöresel kıyafetler üzerinde Harun Reşit Şimşek hocam çalışmalar yaparak yöremize ait oyunlar ve bugün halk oyunları ekiplerimizin üzerinde giymiş oldukları kıyafetler ortaya çıkarıldı.
Bu çalışmalardan örnekler o dönemlerde yıl sonlarında çıkarılan okul dergilerinde yayımlandı.
Ayrıca bu çalışmalar Taşköprü Belediyemizin ve Halk Eğitimi Merkezi’mizin Web Sayfasında yayımlanmaktadır.
Bu yazımda yöre atasözleriyle ilgili örnekler vermeye çalışacağım:
Yöre atasözleri yüzyılların süzgecinden geçmiş deneyimlerden,yöre insanının dünya görüşünden kaynaklanmaktadır.
Atasözleri adı üzerinde ,atalarımızdan günümüze kadar ulaşan, belli bir yargı içeren ,söyleyeni belli olmayan düz konuşma içinde kullanılan sözlerdir. Atalarımızın tecrübelerini gayet açık ve güzel ifadelerle günümüze taşıyan atasözlerimizin her biri birer hazine kıymetindedir.Bunlardan bir çoğu il ve bölge sınırlarını aşmış, milli bir değer haline gelmiştir.
Kültürümüzün en zengin değerlerinden olan atasözleri yaşanmış veya yaşanmakta olan kültürün göstergesi olarak da bir değer taşımaktadır.Bu bakımdan atasözlerimiz kültür tarihimize ışık tutmaktadır.
Zaman içinde oluşmuş bazı töre,adet ve geleneklerin de atasözleri yoluyla kuşaktan kuşağa aktarıldığı dikkati çekmektedir.
İnsan-toplum ilişkisi içinde bazı durumlarda atasözlerinin sıkça ele aldığı konular arasındadır. Taşköprü’de ki atasözü geleneği hem tarihi ,hem de coğrafi genişliği içinde Türk atasözü geleneğinin ayrılmaz bir parçasıdır.
Atasözünün söylenmesi için belli bir sebebin,vesilenin ortaya çıkmış olması gerekir. Kültürümüzün ortak düşüncesini,yaşam şeklini ortaya koyarak bize yol gösterirler.
Anlaşmazlıklarda bir atasözü en büyük yargıçtır. Sevinçlerimizde, üzüntülerimizde yaşamımızın her anında bizlere tecrübelerle yol göstericidirler.
Yörede kullanılan atasözlerine örnekler vermeye çalışacağım;
Aç gezer guyruğunu dik dutar
Aç köpek hurun yıkar
Adamakla mal tükenmez
Adın çıkacağına canın çıksın
Ağustosta gölgede yatanı zemheride bükelek tutar
Allah kerimdü,kerimin guyusu derindü
Anaya etme kızında babaya etme oğlunda bulursun
At elin yük emanet ,bizim ki deh çüş den ibaret
Bitli yorganı kimse üstüne almaz
Borçlu olup düşünmekten uyuz olup kaşınmak daha iyidir
Boş boğazı ateşe atmışlar ,odunum yaş diye bağırmış
Boyumca buldum huyumca bulamadım
Çatal gazuk (kazık)yere geçmez
Çok laf yalansız,çok mal haramsız olmaz
Çükündürün seyreği sıkından iyidir
Davarı güden kurdu görür
Davetsiz gelen mindersiz oturur
Evüsger esmeyince dal kımıldamaz
Her bostanda eğri hıyar bulunur
İşin yoksa şahit ol borcun yoksa kefil ol
İtle dalaşmaktansa ,köprüyü dolaşmak iyidir
Malım var diye güvenme yoksulluk görmeyince, dostum var diye güvenme başına dert gelmeyince
Sekiz günde bir bazar onu da ya kar, ya yağmur bozar
Soğanı sarımsağı hesap edersen paça yiyemezsin
Üveye etme özde ,geline etme kızında bulursun
Zorla davara giden köpek kurt getirir. Diyerek yöremizden kısa örnekler verdim.
Atasözleri Destanı*
Tut atalar sözünü kalbi selim ol
Gönülden gönüle yol var demişler
Gider yavuzluğun tab'ı halim ol
Sert sirke küpüne zarar demişler
Her kara uzatma elin eteğin
Yelkovana döner ahır emeğin
Nitekim göllerde şaşkın ördeğin
Başın kor kıçından dalar demişler
Aldanma cihanın sakın varına
Düşmeyegör onun ah-ü zarına
Bugünkü işini koyma yarına
Yar yıkıldığı gün tozar demişler
……
Dediler bu pendi sordumsa kime
Tuz ekmek bilmeze müşkilin deme
Kül kömür ye namert lokmasın yeme
Gün olur başına kakar demişler
Arzeyle bu pendi kendi özüne
Dost addetme her güleni yüzüne
İncinme dostunun doğru sözüne
Doğru söz insana batar demişler
.......
Yar ile ettiğin kavle ver karar
Kar etmezsen bari eyleme zarar
Aza kanaat et olma tamahkar
Ucuz satan tezcek satar demişler
Gerek şaki olsun gerekse said
Kerim kereminden eylemez teb'id
Böyledir Mevla'dan sen kesme ümid
Gün doğmadan neler doğar demişler
*Kaynak: LEVNİ ,17.yy halk şairi ve minyatür sanatçısı
Necati DOĞANÇ Araştırmacı/Eğitimci