Can kayıplarına, yaralanmalara, orman, ev ve trafo yangınlarına, hayvanların telef olmasına neden olan yıldırımın zararları, birtakım önlemler ile azaltılabilir.
Uzmanların açıklamasına göre; yaygın bir hava olayı olan yıldırım, dünya genelinde meydana gelebilen meteorolojik durumlardan biridir. Yoğun yağmur yağışı ve şimşek çakması sonucu kendisini gösterebilir. Dünyada ve özelliklede ülkemizde yıldırım sonucu birçok can kaybı yaşanmıştır.
Dünya çapında en çok rastlanan hava olaylarından birisi de yıldırım düşmesidir. Yıldırım olayı ülkemizin birçok bölgesinde sıklıkla meydana gelen ve düşmesi sonucu can kayıpların yaşandığı doğal afettir. Yıldırım düşmesi bulut ile yer arasında meydana gelen yüksek gerilimli bir elektrik boşalması olarak tanımlanmaktadır.
Yıldırım çarpması, bulut ile yer arasında oluşan bir şimşeğin canlılara isabet etmesidir. Yıldırım çarpması, elektrik yükü nedeniyle ölümcül sonuçlar doğurabilecek, oldukça tehlikeli bir hadisedir. Yıldırımın önceden tahmin edilmesi oldukça zordur. Fakat belirli hava koşullarında meydana geldiği için önlemler alınabilir.
YILDIRIM NASIL DÜŞER?
Bulutla yer arasındaki potansiyel farkının artması ve belirli bir değere eriştiği zaman, hava iletken olmamasına rağmen hava içerisinde iletken bir kanal oluşur ve elektriksel boşalma meydana gelir. Bunun sonucunda yıldırımlar meydana gelir. Yıldırım düşmesi de bu şekilde oluşmaktadır.
Yıldırım düşmesi şu şekilde oluşur:
Güneş ışıkları dünyayı ısıtır ve ısınan hava yükselmeye başlar.
Bu sırada buharlaşan su kütleleri de ısıyla birlikte gökyüzüne taşınır.
Buharlaşan ve ısınan hava, ortalama 2 ya da 3 kilometrelik bir mesafeye ulaştıktan sonra havanın soğuk katmanlarıyla karşılaşır.
Aniden buharlaşma olayı yaşanır ve bulutlar meydana gelir. Gökyüzünde oluşan bu bulutlar hava akımlarıyla 20.000 metre yüksekliğe kadar erişebilir.
Bulutlar yükselirken içlerinde yer alan buz kristalleri birbirlerine sürtünmeye başlar. Bu sırada da ortaya belli bir miktarda statik elektik ortaya çıkar. Bu elektrik enerjisi bulutların üst kısımlarında pozitif, alt kısımlarında ise negatif enerjiyle yüklüdür. Bu iki enerjinin birbirini itmesi sonucunda da yıldırım oluşur.
Oluşan bu pozitif ve negatif yükler, saniyede 1000 kilometrelik hıza ulaşarak toprağa iner. Kısacası yıldırıma kısa devre de diyebiliriz. Yıldırım 1000 kilometrelik hıza ulaştığında sıcaklığı yaklaşık 30.000 derecedir.
YILDIRIM DÜŞMESİ EN ÇOK HANGİ İKLİMDE GÖRÜLÜR?
Yıldırım yağışların bol olduğu iklimlerde görülmektedir. Muson iklimleri buna örnektir. Türkiye'de Karadeniz bölgesi başta olmak üzere; Akdeniz, Doğu Anadolu, Ege'de yıldırım olayları görülmektedir.
ŞİMŞEK İLE YILDIRIM ARASINDAKİ FARK
Şimşek elektrik yüklü bir bulut ile diğer bir bulut arasındaki elektrik boşalmasıdır.
Yıldırım ise; bulut ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmaları olarak tanımlanır. Yıldırım, zikzaklı bir yol takip ederek kollar halinde aşağı doğru iner. Genellikle şiddetli bir yağmurla birlikte görülür. Yıldırım, gök gürültüsü ve şimşekten oluşan, gökyüzü ile yeryüzü arasındaki elektrik boşalmasıdır.
Şimşek, bir bulut kümesi aşırı miktarda + veya - elektrik yükü ile yüklendiğinde meydana gelen, gözle görülür elektrik boşalmasıdır. Elektrik yükünün hava direncini kıracak kadar çok olması gerekir. Şimşek ve yıldırım sadece kümülonimbüs bulutlarında görülür. Diğer bulutlarda sadece enerji akımı sayesinde görülebilir. Kar fırtınalarında, kum fırtınalarında ve hatta volkanlardan çıkan gaz ve toz bulutlarında da şimşeklere rastlanır. Dünya genelinde saniyede 50 ila 100 şimşek çakar.
YILDIRIM ÇOK HIZLI OLUŞUR
Yıldırım, bulut ile yer arasında oluşan, en tehlikeli şimşek türüdür.
Bulut ve yer arasındaki elektrik potansiyeli farkı 10 ila 100 milyon volttur ve yıldırımın dönüş darbesinin akımı yaklaşık 30.000 ampere, sıcaklığı 30.000 °C'ye ulaşır. Yıldırımın oluşması çok hızlı bir şekilde gerçekleşir. Öncül darbe buluttan yere yaklaşık 30 milisaniyede ulaşır ve yerden bulutun merkezine yaklaşık 100 milisaniyede döner.
GÖK GÜRÜLTÜSÜ
Gök gürültüsü, şimşek çakması esnasında oluşan, patlamaya benzer çok yüksek sestir. Ses, ışıktan çok daha yavaş hareket ettiği için (deniz seviyesinde yaklaşık ses hızı 340 m/s)[17] gök gürültüsü -gözlemcinin uzaklığına bağlı olarak- şimşeğin gözlenmesinden kısa bir süre sonra duyulur.
Gök gürültüsü, şimşek hattı boyunca havanın aniden ısınması ve hava basıncının artması nedeniyle oluşur. Aşırı basınç şimşek hattının sesten hızlı şekilde genişlemesine ve gök gürültüsü olarak adlandırılan sesi oluşturmasına neden olur. Gök gürültüsünü karakterize eden şaklama, patlama, gümbürtü gibi çeşitli farklı sesler şimşek hattının karmaşık geometrisi, atmosferin özellikleri, yerel arazi şekilleri ve yansımalar nedeniyle oluşur.
AÇIK ARAZİDE DİKKATLİ OLUN
-Açık arazide oyun oynarken,
-Açık arazide çalışırken,
-Kayık veya botla gezerken, balık tutarken veya yüzerken,
-Tarla ve ağır iş makineleri kullanırken,
-Telefonla konuşurken,
-Elektrikli aletler kullanırken veya tamir ederken yıldırım çarpmasına maruz kalabilirsiniz.
KORUNMA VE MÜDAHALE
Binalara monte edilen ve paratoner denen metal kondüktörler, yıldırımın mümkün olan en düşük hasarla yeryüzüne transfer edilmesine yardımcı olurlar.
Eğer açık alanda iken civarda bir yere yıldırım düştüyse ve saçlarınız dikilmeye başladıysa hemen en yakındaki binaya girmelisiniz.
Eğer yakında bina yoksa civardaki en alçak bölgeye gidip ayaklarınız yere basacak şekilde yere çömelmeli ve mümkün olduğunca bir top gibi küçülmelisiniz.
Yıldırım tehlikesi varken "kesinlikle" yere yatılmamalıdır.
YILDIRIM ÇARPMASI DURUMUNDA NELER YAPMALIYIZ?
Eğer birine yıldırım çarptıysa sırasıyla şu işlemler yapılmalıdır:
Birden fazla yaralı varsa ilk önce öldüğü düşünülenlerle (ölmüş gibi hareketsiz duranlarla) ilgilenilmelidir.
Yaralının solunumu ve kalp atışı kontrol edilmelidir.
Yaralı nefes almıyorsa suni solunum (hayat öpücüğü) uygulanmalıdır.
Nabız yoksa, uzman biri tarafından kalp masajı yapılmalıdır.
LASTİK YILDIRIMDAN KORUMAZ
Halk arasında, lastik tabanlı ayakkabıların veya otomobil lastiklerinin yıldırımdan koruyacağına inanılır. Bunların hiçbir faydası yoktur ancak otomobilin metal çerçevesi (vücuda temas etmiyorsa) çarpmanın etkilerinden korumada yardımcı olur.
Yine halk arasında aynı noktaya iki kere yıldırım düşmeyeceğine inanılır oysaki bunun gerçekleştiği pek çok olay kaydı mevcuttur.
YILDA 3 MİLYAR KEZ YILDIRIM DÜŞÜYOR
Dünyada bir sene içinde ortalama 3 milyar kadar yıldırım düşer. Gökyüzünde oluşan yıldırımların bazıları gözle görülebilirken bazıları görülemez. Yıldırım düşmesinde oldukça büyük bir enerji açığa çıkar.
YILDIRIMIN FAYDASI DA VAR
Yıldırım sayesinde oksijen ve nitratlar yeryüzüne iner. Bu sayede de başta bitkiler olmak üzere birçok canlı için yıldırımın faydalarından söz etmek mümkündür.
EN ÇOK HANGİ İLLERE YILDIRIM DÜŞÜYOR?
Ülkemizde en sık yıldırım düşmesinin görüldüğü bölgeler Doğu, Orta ve Batı Karadeniz’dir. Samsun ve Erzurum’da yılda ortalama 3’er kez yıldırım düştüğü bilinir. Zonguldak, Sakarya, Sinop, İzmit, Kars başta olmak üzere birçok ilimizde de yılda 1’er kez yıldırım düşmesi görülür.
Bu metinden Google algoritmasına göre trend olacak kaliteli ve özgün bilgi verici haber oluştur.
