Aslen Kastamonulu olan Ahi Çelebi, 1432 yılında Tebriz'de doğmuş ve 1522 yılında vefat etmiştir. 15. ve 16. yüzyılın başlarında Osmanlı İmparatorluğu'nda önemli bir hekim olarak tanınan Ahi Çelebi, kaynaklarda "Ahmed" ve "Mahmud" isimleriyle de anılmaktadır. Tıbbi kariyerinin yanı sıra hayır işlerinde de büyük izler bırakmış olan Ahi Çelebi’nin yaşamına ve mirasına dair ayrıntıları bu yazıda bulabilirsiniz. "Ahi" unvanı, 13. yüzyılda zanaatkarlar için bir kardeşlik teşkilatı kuran Ahi Evren’e atıfta bulunurken, "Çelebi" ise ona verilen onursal bir unvandır.
Ahi Çelebi Kimdir?
Aslen Kastamonulu olan Ahi Çelebi 1432’de Tebriz’de dünyaya geldi. Babası Kemaleddin, o dönemde kuzeybatı Anadolu’da yer alan Candaroğlu Beyliği'nin başkenti Kastamonu’da hekimlik yapıyordu. Babasının yönlendirmesiyle tıp eğitimi alarak yetişen Ahi, 1461 yılında Osmanlı İmparatorluğu tarafından ilhak edilen Candaroğlu Beyliği'nin ardından, İstanbul’a yerleşti. Babasının vefatının ardından burada, dönemin ünlü hekimlerinden Altunizade ve Kudbüttin ile işbirliği yaparak ün kazandı. Sultan II. Bayezid döneminde sarayın başhekimliğine atanan Ahi Çelebi, bu görevde kendini kanıtladı.
Ahi Çelebi, İstanbul’daki Fatih Darüşşifası’na hekim olarak atanmış ve başhekimlik görevine getirilmiştir. II. Bayezid döneminde ise hükümdarın güvenini kazanarak mutfak eminliğine, sonrasında ise hekimbaşılığa yükselmiştir. Sultan Bayezid’in ölümünden sonra görevinden azledilen Ahi Çelebi, kısa bir süre sonra Yavuz Sultan Selim tarafından tekrar hekimbaşılığa getirilmiş ve Mısır seferine katılmıştır.
Ahi Çelebi'nin Son Yılları ve Kahire'deki Vefatı
Yaşı 90'ı geçmişken, hacdan dönerken 1522 yılında Kahire’de vefat eden Ahi Çelebi, İmam Şafii’nin mezarının yanına defnedilmiştir. Osmanlı tıbbına önemli katkılar sunan Ahi Çelebi, tıp alanındaki bilgisiyle dönemin en saygın hekimlerinden biri olmuştur.
Ahi Çelebi’nin Eserleri ve Tıbbi Katkıları
Ahi Çelebi, tıp alanındaki en önemli eserini II. Bayezid devrinde yazmış ve Risale-i hasatü’l-kilye ve’l-mesane adlı eserini Türkçe olarak kaleme almıştır. Ayrıca Farsça yazdığı el-Fevadü’s-sulṭaniyye fi’l-ḳavaʿidi’ṭ-ṭıbbiyye ve Risale fi’t-tıb gibi eserleri de tıp dünyasında önemli bir yere sahiptir.
Ahi Çelebi'nin Vakıf ve Hayır İşleri
Ahi Çelebi, yaşamı boyunca büyük bir servet biriktirmiştir. Rumeli’de yaklaşık 40 köyü, pazarları ve İstanbul’da bir hamamı bulunan Ahi, servetinin büyük bir kısmını hayır işlerine bağışlamıştır. Edirne’de bir medrese ve İstanbul’da bir cami inşa ettirerek, geride önemli bir kültürel miras bırakmıştır. Ahi Çelebi, büyük servetini hayır işlerine vakfetmiş ve birçok eğitim kurumunun yanı sıra cami yaptırmıştır. Edirne’deki medrese ve İstanbul’daki camisi de onun hayır işlerinden yalnızca birkaçıdır. Vakıflarının gelir fazlası ise Medine fakirlerine gönderilmek üzere vasiyet edilmiştir.
Ahi Çelebi Camii: İstanbul’daki İhtişamlı Miras
İstanbul’daki Ahi Çelebi Camii, aynı zamanda "Kanlı Fırın Mescidi" ve "Yemişçiler Camii" olarak da bilinmektedir. 1539 ve 1653 yıllarında yangınlarla hasar görmüş olan cami, 1892 depreminden de etkilenmiş, ancak 1990’larda yeniden restore edilmiştir. İstanbul’un tarihi yapılarından biri olan Ahi Çelebi Camii, günümüzde de aktif olarak kullanılmaktadır.
Evliya Çelebi'nin Rüyası: Ahi Çelebi Camii
Ahi Çelebi Camii, İstanbul folklorunda özel bir yere sahiptir. Evliya Çelebi, burada "seyahat ya Rasulullah" rüyasını gördüğünü kaydetmiştir. Bu yönüyle cami, hem tarihsel hem de kültürel açıdan ayrı bir anlam taşımaktadır.
Ahi Çelebi’nin İstanbul’daki Mirası ve Kastamonu Bağlantısı
Ahi Çelebi, sadece tıp alanındaki başarılarıyla değil, aynı zamanda hayır işleriyle de adını tarihe yazdırmıştır. Bugün İstanbul’da bir mahalle ve Edirne’de bir köy Ahî Çelebi’nin adını taşırken, Kastamonu’dan başlayan bu miras, Osmanlı İmparatorluğu’na ve İstanbul’a kadar ulaşmıştır.
Zafer Bilgi’nin sunduğu Tarih Yerinde Anlatılır programında da, Kastamonulu Ahi Çelebi Camii ve onun önemine değinilmiştir. Ahi Çelebi, Kastamonu’nun kültürel ve tıbbi mirasını İstanbul’da yaşatarak, Osmanlı tarihinin önemli figürlerinden biri olmuştur.
