Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Geçiş Döneminde (1908-1928) Kastamonu Sivil Toplum Kuruluşları Üzerine Yapılan Bir Çalışmadan Taşköprü Tarihine Dair Notlar
Öncelikle bu bilgileri aldığımız çalışmanın tam adını ve künyesini yazalım. Çalışmanın özgün adı: “OSMANLI’DAN CUMHURİYET’E KASTAMONU BASININDA SİVİL TOPLUM KURULUŞLARI (1908-1928)
Çalışmayı Yapan: Sema İslamoğlu.
Bu çalışma Yüksek Lisans Tezi olarak T.C. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Yakınçağ Tarihi Bilim Dalı bölümünde Prof. Dr. Muhittin Tuş danışmanlığında yapılmış ve 2011 yılında kabul edilmiştir.
Kastamonu tarihi açısından çok önemli gördüğüm bu çalışmanın içerisinden Taşköprü’ye dair olan notları aktarmaya çalışacağım. Çalışmada 14 yerde Taşköprü ile ilgili çeşitli bilgiler aktarılmaktadır. Okuyunca bir Taşköprülü olarak dönemin aktörleri hemşerilerimden gurur duydum. Sözü fazla uzatmadan bilgileri aktarmaya devam edelim.
-Tarih 25 Temmuz 1917: İttihat ve Terakki Cemiyetinin Kastamonu Şubesinin kongresi yapılmaktadır. Kongre cemiyetin şube yöneticisi şeyh Ata efendinin yaptığı konuşma ile açılır. “Daha sonra ise Taşköprü muhabiri Esad Efendi’nin birçok meseleyi rapor ettiği konular iki, üç saat tartışılmış; en sonunda Başkumandan vekili Onur Paşa ile İstanbul Heyet-i Umumiye’sine” telgraflar çekilir.
Konuyla ilgili haber ve çekilen telgrafların metni İttihat Terakki Cemiyetinin Kastamonu’da yayınladığı Köroğlu Gazetesinin 26 Temmuz 1333 (1917) tarihli, nüshasında yayınlanır. (Sayfa 36)
-I. Dünya Savaşı’nın ağır mirasından Kastamonu da gereken payını almıştır. Bu bağlamda savaşın ardından şehirde birçok sosyal sorun ortaya çıkmıştır. Çok sayıda askerin savaş meydanlarında ölmesi, birçok yetimin barınma, yeme, içme gibi problemleri gündeme gelmiştir. Savaşın yarattığı boşluktan faydalanan çeteler de şehirde eşkıyalık hareketine girişmişlerdir.
Kastamonu kazalarında da bir takım isyan girişimleri meydana gelmiştir. İsyancılar halkı ordu aleyhine kışkırtmaktaydı. Bunlardan birisi Taşköprü’de meydana gelmiştir. 12 Aralık 1918 tarihinde, bir ihtilâl heyeti, halkı ordu aleyhine isyana teşvik etmeye çalışmışsa da bunu haber alan 5. Kolordu Ahz-ı Asker Heyeti Reisi Ali Osman Bey, hariciye nezaretine telgraf çekerek durumu bildirmiş ve buraya bir tahkikat heyetinin gönderilmesini istemiştir. (Sayfa 71)
Sosyo-Kültürel Yardım Kuruluşları Faaliyetleri Kapsamında Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Çalışmaları ve Taşköprü’müzün Katkıları.
-Önce 11 Haziran 1868 tarihinde “Osmanlı Yaralı ve Hasta Askerlere Yardım Cemiyeti” ismiyle kurulan ve daha sonra 14 Nisan 1877 tarihinde “Osmanlı Hilal-i Ahmer Cemiyeti” adını alan (günümüzün Kızılay’ı) Cemiyetin Kastamonu Şubesi 19 Ocak 1921 tarihinde kurulur. Kurulur kurulmaz da hızla çeşitli yardım faaliyetleri gerçekleştirir. Sakarya Savaşı günlerinde de üç gün içerisinde Kastamonu’da 800 yataklı bir yaralı bakım hastanesi açmayı başarır.
Bu faaliyetlere ilçemiz Taşköprü’den de yoğun bir katılım olmuştur. (Sayfa 95)
-23 Şubat 1922 tarihli Açıksöz gazetesinde, Hilal-i Ahmer Cemiyetinin senelik bilânçosu yayınlanmıştır. Buna göre kuruluşundan bu yana kazalar da ve merkezde toplanan paraların miktarı şöyledir: Görüldüğü üzere il merkezinden sonra en büyük yardım ilçemiz Taşköprü’de toplanmıştır.
Merkezde: 866.280 kuruş,
Taşköprü: 757.975 kuruş.
Diğer ilçeler şöyle sıralanır: Daday 185.000 kuruş, Araç 115.127 kuruş, İnebolu 100.000 kuruş, Tosya 51.180 kuruş ve Küre nahiyesi 3.600 kuruş. (Sayfa 95)
-Kastamonu’da kuruluşunun birinci yılını dolduran Hilâl-ı Ahmer Cemiyetinin Kastamonu kolu 28 Şubat 1922 tarihinde Muallim Mektebi’nde ilk kongresini gerçekleştirir. Buradan öğreniyoruz ki dernek Taşköprü’de de bir şube açmış ve kongreye Taşköprü şubesi namına Eczacı İsmail Nail Bey katılmıştır.
1 Mart tarihli Açıksöz Gazetesinin haberinden öğreniyoruz ki kongrede şubenin kuruluşu ve çalışmaları hakkında bilgi aktarılmıştır. (Sayfa 95)
Kongre kararları Mustafa Kemal Paşa, İsmet Paşa ve Ankara Kızılay Derneği Üyesi Ömer Lütfü Bey’e birer telgraf çekilerek bildirilmiş ve bu telgraflarda Taşköprü Murahhası Eczacı Nail Beyin de imzası vardır. (Sayfa 96)
- Cemiyet yararına yapılan çeşitli yardım faaliyetleri içerisinde at yarışları düzenlemek de vardır. İlk at yarışı 30 Mayıs 1924’te Hırahasan Köyü mevkiindeki Kuruçeşme denilen düzlükte düzenlenmiştir. İzlemeye gelenlerden 5 kuruş ücret alınmış, 1000 lira 30 kuruş gelir sağlanmıştır.
Bu yarışlarda ödül alan Taşköprülü Sadık Paşazâde ve Merkez Jandarma Bölük Kumandanı Yüzbaşı Cevdet Beyler ayrıca cemiyete 100’er kuruş bağışta bulunmuşlardır. (Sayfa 97. 357 nolu dipnot)
-Cemiyetin Kadınlar Kolu da çok faal olarak çalışmıştır ve ilçelerde de kendisine bağlı kollar aracılığıyla önemli miktarda yardımlar toplamıştır. Bu şubelerin ilki 1921 Nisan ayının son haftasında Taşköprü’de, hemen akabinde de haziran ayı na doğru Araç ve Tosya kazalarında açılmıştır. Ancak diğer şubeler daha pasif bir çalışma içerisindeyken, Taşköprü hanımları aktif bir çalışma yapmış ve Kastamonu genelinde en çok bağış toplayan olmuşlardır. (Açıksöz gazetesinin 28 Nisan 1337, 24 Haziran 1337 tarihli nüshaları).
“Bu durum gösteriyor ki Taşköprü, o günün olumsuz koşulları içerisinde Kastamonu’nun diğer kazaları içerisinde ekonomik yönden iyi durumda olan yerlerden bir tanesidir.” (Sayfa 99)
O çalışmalara emeği geçen kadınlarımızı buradan bir kez daha saygıyla anıyorum.
-Hilal-i Ahmer Cemiyeti Kastamonu şubesinin düzenlediği bir kampanya ile cemiyete şehir halkı tarafından çeşitli bağışlar yapılmaya başlanır ve 1921 yılı mayıs ayı başından haziran ayının sonuna kadar yoğun bir şekilde devam eder. Bu süre zarfında hemen hemen her gün gazetelerde bir liste yayınlanmış olmakla birlikte en çok bağış, Taşköprü halkından gelmiştir. (Sayfa 100)
Gel de gurur duyma…
***
- Kastamonu I. Dünya ve İstiklâl Harbi’nde en fazla şehit veren illerimizdendir. Dönemin kaynakları incelendiğinde Kastamonu’da 12 bin, Taşköprü’de 9 bin, Daday’da 8 bin, Araç’ta 7 bin kişi, cephede şehit düşmüştür. Bu rakamlara göre ilimizde ilçeler arasında en yüksek şehit sayısı Taşköprü’dendir. Tüm şehitlerimizin anısına saygıyla. Bu rakamlar sadece bir sayı değil tabi, geride binlerce yetim çocuk ve dul eş kaldığını da unutmamak gerekir… (Sayfa 102)
***
Türk Tayyare Cemiyeti ve Taşköprü:
- 16 Şubat 1925 tarihinde Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle Ankara’da ‘Türk Tayyare Cemiyeti’ kurulmuştur. Aynı tarihte Kastamonu Valisi Fatin Bey tarafından Tayyare Cemiyeti ile ilgili bir genelge yayınlanır. 5 Nisan 1925 günü de Vali Fatin Bey başkanlığında Türk Ocağı’nda yapılan bir toplantıyla cemiyetin Kastamonu şubesi kurulur.
Tayyare Cemiyeti hakkındaki tüzük hükmünce, memleketin en büyük zafer ve kurtuluş günü olan, 31 Ağustos Başkomutanlık Meydan Muharebesi tarihi Tayyare Bayramı olarak kabul edilmiştir. Bu suretle de Kastamonu’da tayyare heyeti tarafından bir eğlence tertip edileceği duyurulmuştur.
Bayrama gelenlerin bu sayede hem güzel bir gün geçirecekleri hem de cemiyete yardım sağlayacakları belirtilmiştir. İlk bayramın da 31 Ağustos 1925 günü Namazgâh Çayırında yapılması kararlaştırılır. Bayram büyük bir coşku ile kutlanmış, satılan rozetlerden ve bağışlardan büyük gelir elde edilmiştir.
Burada yapılan bir başka etkinlik ise güreş müsabakasıdır. Namazgâh Çayırı’nda yapılan pehlivan güreşlerinde birinci olan Taşköprülü Ethem pehlivana 50 lira ödül verilmiştir. (Sayfa 115)
-28 Nisan 1926 günü Tayyare Cemiyeti’nin Kastamonu Şubesinin kongresi yapılmıştır. Kongreye Taşköprü’yü temsilen eczacı Hakkı Bey katılmıştır. (Sayfa 116)
Bu değerli çalışmayı yapan Sema İslamoğlu’na teşekkürlerimi sunuyorum.
Dostlukla.
